Επάγγελμα: ρεπόρτερ

Σπούδασα Ιστορία αλλά δεν μ’ ενθουσίαζε η προοπτική της πανεπιστημιακής καριέρας. Δεν ήθελα μόνο να μελετώ Ιστορία, αλλά να βρίσκομαι εκεί όπου παίρνει σάρκα και οστά, και τότε, στα μέσα του 20ού αιώνα, συνέβαιναν κοσμογονικές αλλαγές. Για μένα, η πιο συναρπαστική ήταν το τέλος της αποικιοκρατίας. Σκεφτείτε: Ολόκληρες ήπειροι, άγνωστες σ’ εμάς τότε, αποκτούσαν την ανεξαρτησία τους κάτω από πολύ δραματικές συνθήκες.

Το ρεπορτάζ είναι σαν το ψωμί που έχει γεύση όσο είναι φρέσκο, έπειτα από δυο μέρες μπαγιατεύει, έπειτα από μία βδομάδα μουχλιάζει και είναι για πέταμα.

Ιστορικά, η αποικιοκρατία έχει λήξει. Στην πραγματικότητα όμως υπάρχει ακόμα οικονομική εξάρτηση και πολιτικός έλεγχος. Αυτό που έχει αλλάξει, όμως, είναι ότι οι λαοί αυτοί έχουν αποκτήσει εθνική ταυτότητα. Eχουν συναίσθηση της ιστορίας και της κουλτούρας τους. Η Ευρώπη, η Δύση, δεν είναι πια το κέντρο του κόσμου. Αυτή είναι μια ψυχολογική αλλαγή μεγάλης σημασίας. Ο λευκός δεν είναι ο άρχων του κόσμου πια.

Το Ολοκαύτωμα, ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα της Ιστορίας, δεν συνέβη στον Τρίτο Κόσμο αλλά στην πολιτισμένη Ευρώπη του Μπαχ, του Μότσαρτ, του Γκαίτε. Αλλά και πριν από λίγα χρόνια στα Βαλκάνια, η μαζική σφαγή ήταν κάτι απίστευτο. Για να μην ξεχάσουμε τι έχει κάνει η Ευρώπη στις διάφορες αποικίες. Κάθε έθνος μπορεί ανά πάσα στιγμή να αρχίσει να συμπεριφέρεται σαν ένα άγριο ζώο. Φυσικά και στον Τρίτο Κόσμο συμβαίνουν φρικαλεότητες. Εκεί, κατά κάποιο τρόπο, μπορούμε όχι να τις αποδεχτούμε αλλά να τις δικαιολογήσουμε: λέμε ότι έχουν χαμηλό επίπεδο κτλ. Η Δύση αντιπαραθέτει σε αυτές τις ακρότητες τον ανώτερο πολιτισμό της. Αλλά όταν συμβαίνουν θηριωδίες στη Δύση, ποια δικαιολογία να βρούμε;

Ολόκληρη η ζωή μου έχει σφραγιστεί από τον πόλεμο. Τα παιδικά μου χρόνια κύλησαν μέσα στον πόλεμο και από νωρίς απέκτησα «προσωπική» σχέση με τον πόλεμο. Ξέρετε, ο Σπίλμαν, ο «Πιανίστας» του Πολάνσκι, ήταν φίλος μου. Σήμερα μένω στον ίδιο δρόμο όπου ήταν το σπίτι που κρυβόταν από τους ναζί. Aλλο όμως ο πόλεμος στην Ευρώπη και άλλο στην Αφρική. Στην Ευρώπη ήταν μεταξύ τακτικών στρατών. Υπήρχε μέτωπο, μετόπισθεν κτλ. Στην Αφρική ή στη Λατινική Αμερική το μέτωπο ήταν παντού. Δεν υπήρχε πρώτη γραμμή διότι η πρώτη γραμμή ήταν παντού. Οι αντίπαλοι δεν φορούσαν διαφορετικές στολές, δεν ξεχώριζαν. Κάποιοι περνούσαν στην άλλη πλευρά, από τη μια μέρα στην άλλη. Δεν υπήρχαν πραγματικοί σύμμαχοι. Στην πρώτη ματιά, ο εχθρός θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε. Βρισκόσουν σε έναν ανώνυμο πόλεμο που μετακινούνταν συνεχώς.

Από εδώ.

Στην κλασική γλώσσα δημοσιογραφικής πληροφόρησης δεν μπορείς να περιγράψεις τοπία, μυρωδιές, δεν μπορείς να περιγράψεις διαθέσεις, συναισθήματα ׂόλα αυτά τα φαινόμενα δεν είναι δυνατόν να περιγραφούν με τη βοήθεια της κλασικής δημοσιογραφικής γλώσσας. Γι’ αυτό, για να περιγράψουμε αυτά τα φαινόμενα πρέπει να ανατρέξουμε στα εργαλεία που χρησιμοποιεί η λογοτεχνία. Και πρέπει ν’ ανατρέξουμε εκεί, γιατί σ’ ένα κλασικό ρεπορτάζ δεν μπορούμε να περιγράψουμε όλα τα φαινόμενα για τα οποία μίλησα. Και τα φαινόμενα αυτά αποτελούν ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της πραγματικότητας που περιγράφουμε.
Με λίγα λόγια, αν θέλουμε να περιγράψουμε πραγματικά αυτή την πραγματικότητα πρέπει ν’ ανατρέξουμε στη λογοτεχνία. Και από την ένωση αυτών των στοιχείων γεννιέται αυτό που ονομάζεται λογοτεχνικό ρεπορτάζ, και αυτό που ονομάζεται στην αγγλική γλώσσα new journalism.


Ο ρεπόρτερ ή αγωνίζεται για κάποια υπόθεση των φτωχών, ή αγωνίζεται κατά του ρατσισμού, ή για την προσέγγιση μεταξύ των πολιτισμών. Στη δουλειά του πρέπει ν’ αναζητεί κάποιο βαθύ, πιο ευρύ νόημα. Νόημα διδακτικό και ηθικό. Αυτό είναι πολύ βασικό. Τα κείμενα του μεγάλου ρεπορτάζ περιλαμβάνουν ακριβώς τέτοια μηνύματα.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό του ρεπόρτερ είναι ο σεβασμός προς τους ήρωες για τους οποίους γράφει. Ο ρεπόρτερ δεν μπορεί να είναι υπερόπτης, δεν μπορεί να είναι κυνικός, μισαλλόδοξος. Είναι ένας άνθρωπος που σκύβει πάνω στη μοίρα του ανθρώπου. Και προσπαθεί να την καταλάβει. Και προσπαθεί να την περιγράψει. Αυτό είναι το άλλο χαρακτηριστικό του ρεπόρτερ. Πρέπει να έχει σεβασμό για τους ήρωες και τους ανθρώπους που περιγράφει. Και πρέπει να αντιμετωπίζει τον άλλον με τρόπο που να αναγνωρίζει την αξία του και να σέβεται την αξιοπρέπειά του, και την ιδιαιτερότητά του.

Από εδώ.




Poland's most celebrated journalist and non-fiction writer, Ryszard Kapuscinski, has died in Warsaw, aged 74, after a heart operation.

Ο Ρίσαρντ Καπισίνσκι γεννήθηκε στο Πινσκ της Πολωνίας -σήμερα στη Λευκορωσία- το 1932. Υπήρξε ο πρώτος ξένος ανταποκριτής της χώρας του. Επί μισό αιώνα έχει ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο και έχει καλύψει δημοσιογραφικά την ταραγμένη πολιτική κατάσταση στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Αδιαμφισβήτητος μετρ του ρεπορτάζ, εξέδωσε πολλά βιβλία με μεγάλη επιτυχία. Έχει μεταφραστεί σε 19 γλώσσες.



Στα ελληνικά, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο τα βιβλία του: Έβενος, Το χρώμα της Αφρικής, Ο πόλεμος του ποδοσφαίρου, Ταξίδια με τον Ηρόδοτο.

photo 1: world trade center, photo 2: giza, egypt.